Trên thế giới có phần nhiều 24 loài mai thuộc họ mai, nghĩa là chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ gần giống như hoa đào.
Trên quốc gia Việt Nam, người ta thường biết đến ở những nơi mua bán mai vàng qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc trưng xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai trùng hợp hay mai tự nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và thân cao to có lúc đạt tới chiều cao hơn chục mét, hương thơm thoang thoảng, lắt lay mùi gỗ rất dễ chịu và mát, không nồng và đậm như 1 số loài hoa khác.
Hoa Mai có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì, đoạn trơn láng, màu xanh, da bóng và mọc cao lớn như cổ thụ.
Hoa mai tại Việt Nam có 18 loại như sau:
1 – Mai năm cánh: Loại mai vàng mọc phổ biến tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho tới Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn, trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh bất chợt, hoa nhỏ, thân vừa và nở hoa không phổ biến và rậm như 1 vài loài mai khác mà nở loáng thoáng.
Nhưng giả dụ lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ thấy sắc hoa vàng oắt con cả một khu rừng, cả một triền núi và xác hoa rơi có khi vàng cả một dòng suối. Hương thơm tràn đầy và lan tỏa cả một vùng rộng to. Ở 1 vài ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng ít hơn và rải rác không tụ họp.
2 – Mai núi: Cũng là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh phổ thông hơn từ 12 cho tới 18 cánh, có khi còn Hơn thế nữa. Mai này mọc trên những núi đá khô khốc và sống chính yếu bằng hơi sương, nước mưa và nước ngầm trong lòng đất cùng với khí hậu ẩm ướt của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện phổ thông tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước bạn Campuchia.
3 – Mai chủy: Cũng là một loại mai rừng nhưng thân cây rất to, hoa phổ thông, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có tức là chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
4 – Mai động, mai Sẻ: Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng sắp biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông lác đác. Nếu như chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn nếu như có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động.
Mai động và mai sẻ mọc tản mát từ các tỉnh từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có lúc thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5 – Mai tầm gởi, mai Tỳ bà, mai Vương: Là một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ to to, chúng sống bám vào thân cây, một phần hút chất dinh dưỡng trong khoảng đất, một phần hút hoạt chất từ cây mà chúng bám vào.
không giống các loại chùm gửi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai chùm gửi sống phân nửa dựa vào bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai tầm gởi có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cộng với những khối u khác thường. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra từ những khối u ấy. Hoa trổ khá dày và khít thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6 – Mai hương, mai thơm hay mai ngự: Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn rất nhiều các loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc trưng và có nhẽ là nồng nàn hơn rất nhiều các loài mai nên nó được gọi là mai hương cho đúng với tính chất đặc thù của loài mai vàng năm cánh này.
Ở Bến Tre cũng có cực nhiều loại mai này mà người dân ở đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn là “Mai thơm” vì nó rất thơm. Loại mai vang ben tre thơm hơn những loại thông thường mà người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là “Mai ngự” vì nó được trồng trong cung và rất được hoàng tộc mến chuộng dùng làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là “Mai ngự”.
7 – Mai châu (Mai trâu): Là một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài mai này lớn một cách lạ thường, cánh to và rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có con đường kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành “mai châu”.
8 – Mai liễu: Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, thon dài như lá liểu nên được gọi là mai liễu.
9 – Mai nhọn: Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa cũng có hình dáng tương tự.
10 – Mai Cà Ná: Là loại mai đặc thù mọc tại vùng biển Cà Ná thuộc tỉnh giấc Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột, cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, trơn tuột láng và có răng cưa quang đãng rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
11 – Mai Vĩnh Hảo: Vào địa phận của tỉnh Bình Thuận, thuộc huyện Tuy Phong, thị trấn Vĩnh Hảo, nơi có nguồn nước khoáng khi không lừng danh nhất Việt Nam là “Nước khoáng Vĩnh Hảo” thì có một loại mai vàng nữa cũng là loài đặc trưng của vùng này, không khác gì mấy so với mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa danh nơi nó đang sống là “Mai Vĩnh Hảo”. Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa lớn và phẳng, đặc biệt rất lâu tàn.
12 – Mai tứ quý: Loài mai đặc biệt của vùng Nam bộ. Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau khi cánh hoa rụng đi thì đài hoa còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa màu đỏ cũng tròn trặn và giống hình một đóa hoa mai.
Do tính chất nở hai lần trên cộng một đóa nên người ta còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông thưa thớt nói quanh năm nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý thân sần sùi và đen. Có cây tăng trưởng rất to và cao nhưng đa số là những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ kính và vững chắc.
13 – Mai giảo: Là loại mai có không ít cánh được ghép lại từ nhiều loại mai khác nhau trên cộng một cây mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo sau đó ghép nhánh của các loại mai khác vào để tạo ra đời một loại mai có cực nhiều cánh, không ít màu sắc trên cộng một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy cực nhiều hiện nay trên thị phần mai tết.
6 loại mai trên thế giới:
1 – Mai vàng Campuchia (Mai Cao Miên): Tên kỹ thuật là Ochna integerrima. Hoa mai có trong khoảng 5 tới 9 cánh, lúc nở ra thì úp ngược về phía cuống hoa chứ không xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm rất nhiều cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam, phần đông mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung.
Chúng là loài cây hoang dại cũng có phân bố ở 1 số nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ.
Hoa mọc ra trong khoảng nách lá thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường dùng loại mai này để ghép thành mai giảo vì nó có khả năng cải thiện số lượng cánh lên rất cao. Không chỉ có thế mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
2 – Mai vàng Nam Phi: Có khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna bao gồm dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. Trong đấy có 2 loài phổ quát là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. 2 Loài này xuất hiện cực nhiều tại vùng Koppie.
Loài Ochna pulchra cao khoảng 37m, vỏ cây thường có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dại ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở gốc, pah62n thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có 2 màu vàng và hồng. Ngoài ra ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai tứ quý tại Việt Nam. Bên cạnh đó, bạn có thể xem thêm những nơi thu mua mai tại: cần bán mai vàng nếu như bạn muốn thanh lý mai ở Việt Nam nhé.
3 – Mai vàng Myanmar (Miến Điện): Ở đất nước Phật giáo này có một loài mai mang tên khoa học là Ochna serrulata sắp giống với loại mai Nam Phi. Tuy nhiên hình thức của hoa mai có khác chút đỉnh ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai tứ quý, còn đó rất lâu trước khi rụng hoàn toàn.
4 – Mai vàng Indonesia: Có tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Đầy đủ đều có xuất xứ từ Châu Phi, tuy vậy do địa chất không giống nhau nên chúng có mẫu mã lớn hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
5 – Mai vàng Madagascar: Là loại mai có tên kỹ thuật là Ochna greveanum với năm cánh tròn trặn, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
6 – Mai vàng Châu Phi: Khác với mai vàng Nam Phi vì nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên khoa học khác là Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng thỉnh thoảng lại bất chợt nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa dong dỏng dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở thành màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.